সাৰাংশ: ড° হেমন্ত কুমাৰ শৰ্মাৰ “ভাৰতৰ বৈচিত্ৰ্যৰ মাজত ঐক্য” পাঠটিত ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন জাতি-জনগোষ্ঠী, ভাষা, ধৰ্ম, আৰু সংস্কৃতিৰ মাজত থকা বৈচিত্ৰ্য আৰু তাৰ মাজতো বিৰাজমান একতাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। লেখকৰ মতে, ভাৰতবৰ্ষ এখন অতি পুৰণি আৰু সুসভ্য দেশ। হাজাৰ হাজাৰ বছৰ আগতেই যেতিয়া পৃথিৱীৰ বহুতো দেশ অজ্ঞানতাৰ অন্ধকাৰত ডুব গৈ আছিল, তেতিয়াই ভাৰতবৰ্ষই দৰ্শন, বিজ্ঞান, সাহিত্য আৰু কলাৰ ক্ষেত্ৰত উন্নতিৰ শিখৰত উপনীত হৈছিল।
এই পাঠত ভাৰতৰ ভৌগোলিক বৈচিত্ৰ্য, যেনে— ওখ পৰ্বত, বিশাল সাগৰ, সমতল ভূমি, মালভূমি, মৰুভূমি আদিৰ কথা কোৱা হৈছে। ইয়াৰ উপৰিও, বিভিন্ন সময়ত ভাৰতলৈ অহা বিভিন্ন মানৱ গোষ্ঠী— যেনে দ্ৰাবিড়, আৰ্য, শক, কুশান, মোগল আদিৰ বিষয়েও উল্লেখ কৰা হৈছে, যিসকলে ভাৰতীয় সংস্কৃতিত মিলি গৈ ইয়াক আৰু অধিক সমৃদ্ধিশালী কৰি তুলিছে।
খাদ্য, সাজ-পোছাক, আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু ধৰ্মীয় বিশ্বাসৰ ক্ষেত্ৰত বিভিন্নতা থকাৰ পিছতো ভাৰতীয়সকলৰ মাজত এক সাংস্কৃতিক মিল আছে। বেদ-উপনিষদ, ৰামায়ণ-মহাভাৰতৰ দৰে গ্ৰন্থ, সংগীত, চিত্ৰকলা আৰু অন্যান্য সুকুমাৰ কলাই ভাৰতীয়সকলক একতাৰ ডোলেৰে বান্ধি ৰাখিছে। এই পাঠৰ মূল উদ্দেশ্য হ’ল— ভাৰতবৰ্ষৰ বৈচিত্ৰ্যৰ মাজত থকা ঐক্যৰ এনাজৰীডাল কিমান কটকটীয়া, সেই বিষয়ে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক অৱগত কৰোৱা।
Summary: Dr. Hemanta Kumar Sarma’s “Bharator Boichitror Majot Oikya” (Unity in India’s Diversity) discusses the vast diversity among India’s various castes, tribes, languages, religions, and cultures, and the underlying unity that prevails amidst it all. According to the author, India is an ancient and highly civilized country. Thousands of years ago, when many parts of the world were engulfed in ignorance, India had already reached the pinnacle of progress in philosophy, science, literature, and the arts.
The lesson highlights India’s geographical diversity, including its high mountains, vast oceans, plains, plateaus, and deserts. It also mentions the various human groups that came to India at different times—such as the Dravidians, Aryans, Shakas, Kushans, and Mughals—who assimilated into the Indian culture, enriching it further.
Despite differences in food, clothing, customs, and religious beliefs, there is a strong cultural bond among Indians. Scriptures like the Vedas and Upanishads, epics like the Ramayana and Mahabharata, and fine arts such as music and painting have bound the people of India together in a thread of unity. The main objective of this lesson is to make students aware of the strength of unity that exists within India’s vast diversity.
ভাব-বিষয়ক
১। অতি চমু উত্তৰ দিয়া :
(ক) প্রাগৈতিহাসিক যুগত যিসকল ভাৰতীয় লোক পৰ্বতৰ গুহা বা গছৰ ধোন্দত বাস কৰিছিল তেওঁলোকক কি বোলা হৈছিল?
উত্তৰঃ প্রাগৈতিহাসিক যুগত যিসকল ভাৰতীয় লোক পৰ্বতৰ গুহা বা গছৰ ধোন্দত বাস কৰিছিল তেওঁলোকক ‘আদিম অধিবাসী’ বোলা হৈছিল।
(খ) বুদ্ধদেৱৰ আচল নাম কি?
উত্তৰঃ বুদ্ধদেৱৰ আচল নাম আছিল সিদ্ধাৰ্থ, গৌতম আৰু শাক্যসিংহ।
(গ) মহাভাৰত আৰু অষ্টাদশ পুৰাণ প্রণেতা কোন?
উত্তৰঃ মহাভাৰত আৰু অষ্টাদশ পুৰাণ প্রণেতা হ’ল মহৰ্ষি ব্যাস।
(ঘ) কুশান বংশৰ শ্ৰেষ্ঠ ৰজাজনৰ নাম কি?
উত্তৰঃ কুশান বংশৰ শ্ৰেষ্ঠ ৰজা আছিল কণিষ্ক।
(ঙ) জৈন ধৰ্মৰ প্ৰৱৰ্তক কোন?
উত্তৰঃ জৈন ধৰ্মৰ প্ৰৱৰ্তক হ’ল মহাবীৰ বা বৰ্ধমান।
২। কি কি বিষয়ত ভাৰতবৰ্ষৰ বিচিত্ৰতা লক্ষ্য কৰিব পাৰি পাঠৰ সহায়ত লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষ এখন বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ দেশ। পাঠৰ সহায়ত ভাৰতবৰ্ষৰ ভৌগোলিক অৱস্থান, বিভিন্ন মানৱ জাতিৰ ধৰ্ম-ভাষা, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, কলা-সংস্কৃতি, সাজ-পাৰ, খাদ্য আদি বিষয়ত বিচিত্ৰতা লক্ষ্য কৰিব পাৰি।
৩। ভাৰতবৰ্ষৰ ভৌগোলিক অৱস্থান কি কাৰণে বৈচিত্র্যপূৰ্ণ বুলি কোৱা হৈছে লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ ভৌগোলিক অৱস্থান বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ, কাৰণ ইয়াৰ এফালে সুউচ্চ পৰ্বতমালা, আনফালে সুগভীৰ সাগৰ-মহাসাগৰ, এফালে বিস্তীৰ্ণ সমতল ভূমি, আনফালে বিৰাট মালভূমি, এফালে দ্বীপমালা, আনফালে হ্ৰদ-জলাশয়, এফালে গ্ৰীষ্মৰ তীব্ৰতা, আনফালে শীতৰ কঠোৰতা, এফালে মৌচুমীৰ তাণ্ডৱ-নৃত্য আৰু আনফালে শুকান মৰুভূমি আছে। এইবোৰ কাৰণতে ভাৰতৰ ভৌগোলিক অৱস্থানক বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ বুলি কোৱা হয়।
৪। আৰ্যসকল ভাৰতলৈ অহাৰ পাছত পৃথিৱীৰ বিভিন্ন ঠাইৰ পৰা ইয়ালৈ অহা মানুহৰ সোঁতৰ বিষয়ে চমুকৈ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ আৰ্যসকল ভাৰতলৈ অহাৰ পাছতো পৃথিৱীৰ বিভিন্ন ঠাইৰ পৰা ভাৰতলৈ মানুহৰ সোঁত বন্ধ হোৱা নাছিল। আৰ্যসকলৰ বহু কালৰ পাছত এছিয়া আৰু ইউৰোপৰ পৰা শক, কুশান, পাঠান, মোগল, পৰ্তুগীজ, ইংৰাজ, ফৰাচী আদিৰ দৰে বহুতো পৰাক্ৰমী জাতি ভাৰতলৈ আহিছিল আৰু ৰাজ্য স্থাপন কৰিছিল। ইয়াৰে সৰহভাগেই ভাৰতবৰ্ষকে নিজৰ দেশ হিচাপে আকোঁৱালি লৈ ভাৰতীয়ৰ লগত মিলি গৈছিল।
৫। ভাৰতৰ বিভিন্ন অঞ্চলৰ মানুহৰ মাজত থকা খাদ্য প্ৰকৰণৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বিভিন্ন অঞ্চলৰ মানুহৰ মাজত খাদ্য প্ৰকৰণৰ ক্ষেত্ৰত পাৰ্থক্য দেখা যায়। যেনে, পূব আৰু দক্ষিণ ভাৰতৰ লোকসকলৰ প্ৰধান খাদ্য ভাত, কিন্তু উত্তৰ, মধ্য আৰু পশ্চিম ভাৰতৰ লোকসকলৰ প্ৰধান খাদ্য ৰুটি। আনহাতে, উত্তৰ, দক্ষিণ আৰু পশ্চিম ভাৰতৰ উচ্চ হিন্দুসকলৰ মাজত মাছ-মাংস খোৱাৰ প্ৰচলন নাই, কিন্তু পূব ভাৰতৰ প্ৰায় সকলো লোকেই মাছ-মাংস খায়।
৬। ভাৰতৰ বিভিন্ন ঠাইৰ মানুহৰ সাজ-পাৰৰ বিষয়ে পাঠত উল্লেখ থকাৰ দৰে চমুকৈ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বিভিন্ন ঠাইৰ মানুহৰ সাজ-পাৰ ভিন্ন। পূব ভাৰতৰ পুৰুষসকলে পোন্ধ মাৰি চুৰিয়া পিন্ধে, আনহাতে দক্ষিণ ভাৰতৰ পুৰুষসকলে পোন্ধ নামাৰি লুঙীৰ দৰে চুৰিয়া পিন্ধে। উত্তৰ ভাৰতত পায়জামাৰ প্ৰচলন বেছি। ভাৰতীয় মহিলাসকলৰ প্ৰধান সাজ শাৰী হ’লেও, অসমীয়া মহিলাসকলে মেখেলা-চাদৰ আৰু উত্তৰ ভাৰতৰ মহিলাসকলে চুৰিদাৰ-পায়জামা পৰিধান কৰে।
৭। আৰ্য্যসকলৰ পাছত ভাৰতবৰ্ষলৈ অহা দুটা বিদেশী জাতিৰ পৰিচয় দিয়া।
উত্তৰঃ আৰ্যসকলৰ পাছত ভাৰতবৰ্ষলৈ অহা দুটা উল্লেখযোগ্য বিদেশী জাতি হ’ল শক আৰু মোগল।
- শক: শকসকল এক যাযাবৰী জাতি আছিল। তেওঁলোকৰ এটা শাখা কুশান নামেৰে জনাজাত, যাৰ শ্ৰেষ্ঠ ৰজা আছিল কণিষ্ক।
- মোগল: মোগলসকলে ভাৰতত এক বিশাল সাম্ৰাজ্য গঢ়ি তুলিছিল। তেওঁলোকৰ শাসনকালত ভাৰতৰ স্থাপত্য, ভাস্কৰ্য আৰু খাদ্য-সংস্কৃতিত গভীৰ প্ৰভাৱ পৰিছিল।
৮। “যিবোৰে বিভিন্ন দিশত ভাৰতৰ বৈচিত্ৰ্য আনিছে, সেইবোৰেই আকৌ স্থান বিশেষে ঐক্যৰ সেতু নিৰ্মাণ কৰি দিছে।” – এই কথাষাৰৰ মাজেদি কি বুজাবলৈ চেষ্টা কৰা হৈছে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ এই কথাষাৰৰ দ্বাৰা বুজোৱা হৈছে যে ভাৰতত ভাষা, ধৰ্ম, আৰু আচাৰ-নীতিৰ ভিন্নতা থকা স্বত্বেও এইবোৰেই মানুহক একতাৰ ডোলেৰে বান্ধি ৰাখিছে। উদাহৰণস্বৰূপে, অসমত বাস কৰা হিন্দু, মুছলমান, খ্ৰীষ্টান সকলোৰে মাতৃভাষা অসমীয়া, যি তেওঁলোকক এক অসমীয়া জাতি হিচাপে পৰিচয় দিছে। ঠিক তেনেদৰে, এজন অসমীয়া হিন্দুৰ লগত দক্ষিণ ভাৰতৰ এজন হিন্দুৰ ভাষা বা আচাৰ-নীতিৰ পাৰ্থক্য থাকিলেও তেওঁলোকৰ মাজত ধৰ্মীয় ঐক্যই একতা স্থাপন কৰিছে। অৰ্থাৎ, যিবোৰ কাৰকে বৈচিত্ৰ্যৰ সৃষ্টি কৰিছে, সেইবোৰেই আন এক দিশত ঐক্যৰ ভেটি গঢ়ি তুলিছে।
৯। “ঐক্য স্থাপনৰ ক্ষেত্ৰত সুকুমাৰ কলা আৰু সংস্কৃতিৰ বৰঙণিও উলাই কৰিব নোৱাৰি।” — এই কথাষাৰৰ যুক্তিযুক্ততা চমুকৈ বিশ্লেষণ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতত ঐক্য স্থাপনৰ ক্ষেত্ৰত সুকুমাৰ কলা আৰু সংস্কৃতিৰ যথেষ্ট অৱদান আছে। কবিতা, সংগীত, চিত্ৰকলা, স্থাপত্য আৰু ভাস্কৰ্য—এই পাঁচবিধক সুকুমাৰ কলা বোলা হয়। এই কলাসমূহে প্ৰাচীন কালৰে পৰা ভাৰতবাসীক একতাৰ এনাজৰীৰে বান্ধি ৰাখিছে। ভাৰতৰ বিভিন্ন উৎসৱ-পাৰ্বণেও মানুহক ঐক্যবদ্ধ কৰি ৰখাত সহায় কৰে। সেয়েহে, ভাৰতৰ ঐক্য-সংহতিৰ আঁৰত সুকুমাৰ কলা আৰু সংস্কৃতিৰ বৰঙণি অপৰিসীম।
১০। “ভাৰতীয় সংস্কৃতি এক সমন্বয়ৰ বস্তু।” — তাৎপর্য ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংস্কৃতি এক সমন্বয়ৰ বস্তু কাৰণ যুগে যুগে বিভিন্ন জাতি-উপজাতি নিজৰ সংস্কৃতি লৈ ভাৰতলৈ আহিছে, কিন্তু কোনেও নিজৰটোক সম্পূৰ্ণৰূপে ধৰি ৰাখিব পৰা নাই। তেওঁলোকৰ সংস্কৃতি ভাৰতৰ মূল সাংস্কৃতিক প্ৰৱাহত মিলি গৈ এক নতুন সমন্বিত ৰূপ লৈছে। সেয়েহে, এজন ভাৰতীয় যিকোনো ধৰ্মৰে নহওক কিয়, তেওঁৰ প্ৰথম পৰিচয় ভাৰতীয়, কাৰণ তেওঁৰ গাত ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ চাপ বিদ্যমান।
১১। চমু উত্তৰ লিখাঃ
(ক) কোনবোৰ লোক মংগোলীয় গোষ্ঠীৰ?
উত্তৰঃ নগা, বড়ো, মিছিং, কাৰ্বি, গাৰো আদি লোকসকল মংগোলীয় গোষ্ঠীৰ।
(খ) সুকুমাৰ কলা কোনবিলাক?
উত্তৰঃ কবিতা, সংগীত, চিত্ৰবিদ্যা, স্থাপত্য আৰু ভাস্কৰ্য—এই পাঁচবিধক সুকুমাৰ কলা বোলে।
(গ) কি কি গ্রন্থই প্রাচীন কালৰেপৰাই ভাৰতবাসীৰ চিন্তাধাৰা আৰু আদৰ্শৰ ক্ষেত্ৰত ঐক্যভাব গঢ়াত সহায় কৰিছে?
উত্তৰঃ বেদ-উপনিষদ, গীতা-ভাগৱত, ৰামায়ণ আৰু মহাভাৰতৰ দৰে গ্ৰন্থই প্ৰাচীন কালৰেপৰাই ভাৰতবাসীৰ চিন্তাধাৰা আৰু আদৰ্শৰ ক্ষেত্ৰত ঐক্যভাব গঢ়াত সহায় কৰিছে।
১২। কি কি পার্থক্য থকা সত্ত্বেও ভাৰতীয় লোকসকলৰ মাজত এটি সামূহিক মিল আছে?
উত্তৰঃ ভাষাগত, ধৰ্মগত, অঞ্চলগত, খাদ্য, সাজ-পাৰ আদিৰ পাৰ্থক্য থকা সত্ত্বেও ভাৰতীয় লোকসকলৰ মাজত এক সামূহিক সাংস্কৃতিক মিল আছে। এই মিলৰ বাবেই তেওঁলোক এক ভাৰতীয় হিচাপে পৰিচিত।
১৩। উত্তৰ ভাৰতৰ তিৰোতাসকলে সাধাৰণতে কেনে ধৰণৰ পোছাক পৰিধান কৰে তাৰ এটি বৰ্ণনা দিয়া।
উত্তৰঃ উত্তৰ ভাৰতৰ তিৰোতাসকলে সাধাৰণতে চুৰিদাৰ, পায়জামা, শাৰী আদি পোছাক পৰিধান কৰে।
১৪। চমুটোকা লিখা :
(ক) সুকুমাৰ কলা: কবিতা, সংগীত, চিত্ৰবিদ্যা, স্থাপত্য আৰু ভাস্কৰ্য—এই পাঁচবিধক একেলগে সুকুমাৰ কলা বুলি কোৱা হয়। এই কলাসমূহে মানুহৰ মনক আনন্দ দিয়ে আৰু সভ্যতাৰ পৰিচয় বহন কৰে।
(খ) সংগীত: গীত, বাদ্য আৰু নৃত্যৰ সমাহাৰকে সংগীত বোলা হয়। ভাৰতীয় সংগীত পৰম্পৰা অতি প্ৰাচীন আৰু ই দেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ লোকক একতাৰ ডোলেৰে বান্ধি ৰখাত সহায় কৰিছে।
(গ) কুশান: কুশানসকল শক জাতিৰ এটা শাখা আছিল। তেওঁলোক মধ্য এছিয়াৰ পৰা আহি ভাৰতত এক বিশাল সাম্ৰাজ্য স্থাপন কৰিছিল। কণিষ্ক এই বংশৰ শ্ৰেষ্ঠ ৰজা আছিল।
(ঘ) ব্যাস: ব্যাস এজন মহান ঋষি আছিল। তেওঁক মহাভাৰত আৰু ওঠৰখন পুৰাণৰ ৰচয়িতা বুলি গণ্য কৰা হয়। তেওঁ বেদসমূহক চাৰিটা ভাগত বিভক্ত কৰিছিল, সেয়ে তেওঁক বেদব্যাস বুলিও কোৱা হয়।
(ঙ) মক্কা: মক্কা আৰৱ দেশৰ এখন প্ৰাচীন চহৰ। ই ইছলাম ধৰ্মৰ প্ৰৱৰ্তক হজৰত মহম্মদৰ জন্মস্থান আৰু মুছলমানসকলৰ বাবে এক পৱিত্ৰ তীৰ্থস্থান।
(চ) বশিষ্ঠ: বশিষ্ঠ ব্ৰহ্মাৰ মানসপুত্ৰ আৰু এজন মন্ত্ৰদ্ৰষ্টা ঋষি আছিল। তেওঁ সূৰ্যবংশৰ ৰজাসকলৰ কুল-পুৰোহিত আছিল।
১৫। “ভাৰতবৰ্ষ এখন অতি সুসভ্য ঐতিহ্যপূর্ণ দেশ।” — কথাষাৰ বহলাই লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষ এখন অতি পুৰণি, সুসভ্য আৰু ঐতিহ্যপূৰ্ণ দেশ। হাজাৰ হাজাৰ বছৰ আগতে, যেতিয়া পৃথিৱীৰ বহু দেশ অজ্ঞানতাৰ অন্ধকাৰত আছিল, তেতিয়াই ভাৰতবৰ্ষই দৰ্শন, বিজ্ঞান, সাহিত্য, আৰু সুকুমাৰ কলা আদি বিষয়ত উন্নতিৰ উচ্চ শিখৰত উপনীত হৈছিল। বেদ, উপনিষদ, ৰামায়ণ, মহাভাৰতৰ দৰে অমৰ সাহিত্য ইয়াতেই ৰচিত হৈছিল। ভাৰতৰ প্ৰাচীন সভ্যতা, যেনে— সিন্ধু সভ্যতা, বৈদিক সভ্যতা আদিয়ে ইয়াৰ ঐতিহ্যক প্ৰতিফলিত কৰে। এইবোৰ কাৰণতে ভাৰতবৰ্ষক এখন অতি সুসভ্য আৰু ঐতিহ্যপূৰ্ণ দেশ বুলি কোৱা হয়।
১৬। তোমাৰ দৈনন্দিন খাদ্যসম্ভাৰত বাহিৰৰ কোন কোন মানৱজাতিৰ খাদ্যাভ্যাস পোৱা যায় চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ মোৰ দৈনন্দিন খাদ্যসম্ভাৰত বিভিন্ন মানৱজাতিৰ খাদ্যাভ্যাসৰ প্ৰভাৱ দেখা যায়। যেনে:
- আৰ্যসকল: তেওঁলোকৰ পৰা গাখীৰ, দৈ, ঘিউ আদিৰ ব্যৱহাৰ আহিছে।
- মোগল: তেওঁলোকৰ পৰা বিৰিয়ানী, কাবাব, পৰঠা আদিৰ দৰে খাদ্যৰ প্ৰচলন হৈছে।
- পৰ্তুগীজ: তেওঁলোকে আলু, বিলাহী, জলকীয়া আদি ভাৰতলৈ আনিছিল, যিবোৰ এতিয়া আমাৰ খাদ্যৰ অপৰিহাৰ্য অংগ।
- ইংৰাজ: তেওঁলোকৰ পৰা চাহ, বিস্কুট, কেক আদি খোৱাৰ অভ্যাস গঢ়ি উঠিছে।
ভাষা বিষয়ক
১৭। তলৰ শব্দবোৰৰ সন্ধি ভাঙা :
- অনুষ্ঠান: অনু + স্থান
- জনাকীর্ণ: জন + আকীর্ণ
- স্বাধীন: স্ব + অধীন
- জন্মাষ্টমী: জন্ম + অষ্টমী
১৮। তলৰ শব্দবোৰৰ প্ৰত্যয় নিৰ্ণয় কৰা :
- শাৰীৰিক: শৰীৰ + ইক
- সামাজিক: সমাজ + ইক
- সুকীয়া: সুকী + ঈয়া
- ভৌগোলিক: ভূগোল + ইক
- ফুলনি: ফুল + অনি
- ভাৰতীয়: ভাৰত + ঈয়
- ফুলাম: ফুল + আম
- অবিনাশী: অবিনাশ + ঈ
- বাল্মীকি: বল্মীক + ই
১৯। প্ৰত্যেকৰে এটা বা দুটাকৈ সমার্থক শব্দ লিখা :
- হেতু: কাৰণ, নিমিত্তে
- পৃথিৱী: ধৰা, বসুন্ধৰা, জগত
- গ্রন্থ: কিতাপ, পুথি
- মাতা: মা, জননী, মাতৃ
২০। বিপৰীত শব্দ লিখা:
- পার্থক্য: সাদৃশ্য, মিল
- ত্যাগ: গ্ৰহণ
- বৈচিত্র্য: ঐক্য, মিল
- প্রাচীন: অৰ্বাচীন, আধুনিক