সাৰাংশ: ড° নবীন চন্দ্ৰ শৰ্মাৰ “লোকসংস্কৃতি” পাঠটোত যিকোনো সমাজৰ বাবে লোকসংস্কৃতিৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। ইয়াত ‘লোক’ মানে সাধাৰণ গ্ৰামীণ লোকসকলক বুজোৱা হৈছে, যিসকল প্ৰায়ে নিৰক্ষৰ আৰু কৃষি কাৰ্যত জড়িত, আৰু যিসকলে পৰম্পৰাগত ৰীতি-নীতি, বিশ্বাস আৰু আচাৰ-অনুষ্ঠানসমূহ সংৰক্ষিত কৰি ৰাখে। লোকসংস্কৃতি হ’ল তেওঁলোকৰ জীৱনশৈলীৰ সামূহিক প্ৰকাশ, যাৰ ভিতৰত তেওঁলোকৰ আচাৰ-অনুষ্ঠান, গীত-মাত, নৃত্য, খাদ্যাভ্যাস আৰু সাধুকথা, ফকৰা-যোজনা আদিৰ দৰে মৌখিক পৰম্পৰা অন্তৰ্ভুক্ত। লেখকে লোকসংস্কৃতিক দুটা মুখ্য ভাগত বিভক্ত কৰিছে: লোকসাহিত্য আৰু লোকজীৱন। লোকসাহিত্যৰ ভিতৰত লোকগীত, সাধুকথা, প্ৰবচন আৰু সাঁথৰ আদি পৰে। আনহাতে, লোকজীৱনক সামাজিক আচাৰ-অনুষ্ঠান, ভৌতিক বা বস্তুসংস্কৃতি (যেনে কলা আৰু শিল্প) আৰু পৰিৱেশ্য কলাত ভগোৱা হৈছে। পাঠটোত কোৱা হৈছে যে লোকসংস্কৃতি গতিশীল; ই সমাজৰ লগে লগে বিকশিত হয় কিন্তু ইয়াৰ মূল সত্তা বৰ্তাই ৰাখে, যাৰ বাবে ই “পুৰণি হৈও নতুন”। ইয়াত লক্ষ্মীনাথ বেজবৰুৱাৰ সাধুকথাৰ সংকলন আৰু ড° ভূপেন হাজৰিকাৰ লোকগীতৰ পৰিৱেশনৰ দৰে উদাহৰণেৰে মৌখিক পৰম্পৰাসমূহ কেনেদৰে প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্ম ধৰি সংৰক্ষিত আৰু অভিযোজিত হৈ আহিছে, সেই বিষয়েও আলোকপাত কৰা হৈছে।
Summary: The chapter “Loksanskriti” (Folklore/Folk Culture) by Dr. Nabin Chandra Sharma discusses the importance of folk culture in any society. It explains that ‘Lok’ refers to the common rural people, often illiterate and engaged in agriculture, who preserve traditional customs, beliefs, and practices. Folk culture is the collective expression of their way of life, including their rituals, songs, dances, food habits, and oral traditions like folktales and proverbs. The author categorizes folk culture into two main branches: Oral Literature (Lokasahitya) and Folk Life (Lokjiban). Oral literature includes folksongs, folktales, proverbs, and riddles. Folk life is further divided into social customs, material culture (like arts and crafts), and performing arts. The chapter emphasizes that folk culture is dynamic; it evolves with society but retains its core essence, making it “old yet new.” It highlights how oral traditions have been preserved and adapted over generations, with examples like Lakshminath Bezbaroa’s collection of folktales and Dr. Bhupen Hazarika’s rendition of folk songs.
ভাব-বিষয়ক
১। তলৰ প্ৰশ্নসমূহৰ অতি চমুকৈ উত্তৰ লিখা।
(ক) লোককৃষ্টিৰ সাধাৰণ উত্তৰণক কি বোলা হয়?
উত্তৰঃ লোককৃষ্টিৰ সাধাৰণ উত্তৰণক লোকসংস্কৃতি বোলা হয়।
(খ) লোকসমাজত কোন সময়ৰ কথাৰ অধিক সমাদৰ?
উত্তৰঃ লোকসমাজত পুৰণি দিনৰ কথাৰ অধিক সমাদৰ।
(গ) লোককৃষ্টি কাক বোলা হয়?
উত্তৰঃ গঞা সমাজে তেওঁলোকৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় কৰ্ম সম্পাদন কৰে আৰু তাৰ মাজতে বিভিন্ন সভা-উৎসৱত গীত-নাচ, অভিনয় আদি কৰে। এই সকলো কামৰ সমষ্টিকে লোককৃষ্টি বোলা হয়।
(ঘ) লোকসংস্কৃতিৰ দৃশ্যমান দিশক কি বোলা হয়?
উত্তৰঃ লোকসংস্কৃতিৰ দৃশ্যমান দিশক ভৌতিক বা বস্তুসংস্কৃতি বোলা হয়।
(ঙ) পাঠত উল্লিখিত লক্ষ্মীনাথ বেজবৰুৱাই সম্পাদনা কৰা সাধুকথাৰ পুথিখনৰ নাম কি?
উত্তৰঃ পাঠত উল্লিখিত লক্ষ্মীনাথ বেজবৰুৱাই সম্পাদনা কৰা সাধুকথাৰ পুথিখনৰ নাম হ’ল ‘বুঢ়ী আইৰ সাধু’
২। লোকসমাজ সম্পর্কে কিছুমান লোকতত্ত্ববিদে দিয়া কি ধাৰণা গ্ৰহণ কৰিব নোৱৰি বুলি লিখকে কৈছে? এই ধাৰণা গ্ৰহণ কৰিব নোৱৰাৰ কাৰণ কি?
উত্তৰঃ কিছুমান লোকতত্ত্ববিদে লোকসমাজক সমাজৰ নিম্নস্তৰৰ বুলি ক’ব খোজে, কিন্তু লেখকৰ মতে এই ধাৰণা গ্ৰহণযোগ্য নহয়।
এই ধাৰণাটো গ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰাৰ কাৰণ হ’ল, কেৱল বিজ্ঞানসন্মত দৃষ্টিভংগী থাকিলেই এখন সমাজ উচ্চস্তৰৰ আৰু তাৰ অবিহনে এখন সমাজ নিম্নস্তৰৰ হ’ব নোৱাৰে। সাধাৰণতে লোকসমাজৰ লোকসকলে গাঁৱত বাস কৰে আৰু অভিজাত শ্ৰেণীৰ লোকসকল চহৰত থাকে বুলি ধৰা হয়, কিন্তু এই ধাৰণাটো সম্পূৰ্ণ সত্য নহয়। কাৰণ গাঁৱতো শিক্ষিত মানুহ থাকে আৰু চহৰতো বহুতো গঞা লোকে বিভিন্ন কাম-কাজৰ বাবে বাস কৰে। সেয়েহে, লোকসমাজক নিম্নস্তৰৰ বুলি গণ্য কৰা ধাৰণাটো শুদ্ধ নহয়।
৩। চমু টোকা লিখা :
উত্তৰঃ
নিচুকনী গীত: কেঁচুৱা ল’ৰা-ছোৱালীক শান্ত কৰিবলৈ বা টোপনি নিয়াবলৈ যি গীত গোৱা হয়, তাকেই নিচুকনী গীত বোলে। এই গীতবোৰৰ ভাষা সহজ-সৰল আৰু ইয়াৰ সুৰ অতি শুৱলা। যেনে – “আমাৰে মইনা শুব এ, বাৰীতে বগৰী ৰুব এ…”।
মালিতা বা কাহিনী গীত: যিবোৰ লোকগীতত কোনো কাহিনী বা আখ্যান বৰ্ণনা কৰা হয়, সেইবোৰক মালিতা বা কাহিনী গীত বোলে। এই গীতবোৰ দীঘলীয়া হয় আৰু সাধাৰণতে কোনো বীৰ-বীৰাংগনা বা ঐতিহাসিক ঘটনাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ৰচিত হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, মণিৰাম দেৱানৰ গীত, ফুলকোঁৱৰ-মণিকোঁৱৰৰ গীত আদি।
সাঁথৰ: সাঁথৰ হ’ল এক প্ৰকাৰৰ বৌদ্ধিক লোকসাহিত্য, য’ত প্ৰশ্নৰ মাজেৰে কোনো বস্তু বা বিষয়ৰ বিষয়ে ইংগিত দি তাৰ উত্তৰ দিবলৈ কোৱা হয়। ই মানুহৰ চিন্তা শক্তি আৰু বুদ্ধিৰ পৰিচয় দিয়ে। যেনে – “গল আছে মূৰ নাই, কাণ আছে চকু নাই, পেট আছে হাত নাই, মুখ আছে জিভা নাই – সেইটো কি?” (উত্তৰ: কলহ)।
জনশ্রুতি: জনশ্রুতি হ’ল মুখে মুখে প্ৰচলিত হৈ অহা কোনো ঐতিহাসিক বা পৌৰাণিক ঘটনা, চৰিত্ৰ বা স্থানৰ বিষয়ে থকা বিশ্বাস বা কাহিনী। ইয়াৰ কোনো লিখিত প্ৰমাণ নাথাকে, কিন্তু ই লোকসমাজত প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্ম ধৰি চলি থাকে।
জিকিৰ: আজান ফকীৰে ৰচনা কৰা ইছলাম ধৰ্মৰ আধ্যাত্মিক ভাবধাৰাৰ গীতবোৰকে জিকিৰ বুলি কোৱা হয়। এই গীতবোৰত আল্লাহৰ মহিমা আৰু মানৱ জীৱনৰ ক্ষণস্থায়ীত্বৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা হৈছে। অসমীয়া সমাজ জীৱনত জিকিৰৰ এক বিশেষ স্থান আছে।
দেহবিচাৰৰ গীত: যিবোৰ গীতত মানুহৰ শৰীৰ বা দেহৰ নশ্বৰতা আৰু আত্মাৰ চিৰস্থায়ীত্বৰ বিষয়ে আধ্যাত্মিক তত্ত্ব কথা কোৱা হয়, সেইবোৰেই দেহবিচাৰৰ গীত। এই গীতবোৰে মানুহক সংসাৰৰ মোহ-মায়া ত্যাগ কৰি ঈশ্বৰৰ চৰণত নিজকে অৰ্পণ কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰে।
হুঁচৰি গীত: বহাগ বিহুৰ সময়ত ডেকা-গাভৰুৰ দল গাঁৱৰ প্ৰতিঘৰ মানুহৰ চোতাললৈ গৈ গৃহস্থৰ মংগল কামনা কৰি যি গীত গায় আৰু নাচে, তাকেই হুঁচৰি বোলে। হুঁচৰিৰ আৰম্ভণিতে ঈশ্বৰৰ নাম লোৱা হয় আৰু শেষত গৃহস্থক আশীৰ্বাদ দি বিদায় লোৱা হয়।
৪। ‘লোকজীৱন তিনিটা ভাগত বিভক্ত’ — লোকজীৱন কি কি তিনিটা ভাগত বিভক্ত? প্রত্যেকটি ভাগৰে চমু আভাস দিয়া।
উত্তৰঃ লোকজীৱনক তিনিটা প্ৰধান ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে: (ক) সামাজিক আচাৰ-অনুষ্ঠান, (খ) ভৌতিক বা বস্তুসংস্কৃতি, (গ) পৰিৱেশ্য কলা।
(ক) সামাজিক আচাৰ-অনুষ্ঠান: ই হ’ল পৰম্পৰাগত জীৱন, মৌখিক সাহিত্য আৰু ভৌতিক সংস্কৃতিৰ মাজৰ সংযোগ সেতু। সমাজ আৰু পৰিয়ালৰ মাজত অনুষ্ঠিত হোৱা জন্ম, বিবাহ, মৃত্যু, কৃষি আদিৰ লগত জড়িত ৰীতি-নীতি, উৎসৱ-অনুষ্ঠান, খেল-ধেমালি, লোকঔষধ আৰু লোকধৰ্মই হ’ল সামাজিক আচাৰ-অনুষ্ঠান।
(খ) ভৌতিক বা বস্তুসংস্কৃতি: ই হ’ল লোকসংস্কৃতিৰ দৃশ্যমান দিশ। জীৱন ধাৰণৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় সামগ্ৰী, যেনে— ঘৰ-দুৱাৰ, সা-সঁজুলি, কাপোৰ-কানি, বাচন-বৰ্তন, খোৱা-লোৱাৰ প্ৰস্তুতি, লোককলা, লোকশিল্প, লোকস্থাপত্য আদি ইয়াৰ অন্তৰ্ভুক্ত।
(গ) পৰিৱেশ্য কলা: পৰম্পৰাগত সংগীত, নৃত্য-নাচ আৰু নাটক আদিয়েই হ’ল লোক পৰিৱেশ্য কলাৰ উপাদান। লোকগীত গোৱা, সাধুকথা কোৱা, বাদ্য-যন্ত্ৰ বজোৱা, লোকনাটক আদি পৰিৱেশন কৰা কাৰ্য্য ইয়াৰ অন্তৰ্গত।
৫। বহলাই লিখাঃ
(ক) সামাজিক আচাৰ-অনুষ্ঠান: সামাজিক আচাৰ-অনুষ্ঠান হ’ল লোকজীৱনৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংগ, যি মৌখিক সাহিত্য আৰু ভৌতিক সংস্কৃতিৰ মাজত এক যোগসূত্ৰ স্থাপন কৰে। ই সমাজ আৰু পৰিয়ালৰ মাজত প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্ম ধৰি চলি অহা পৰম্পৰাগত জীৱনশৈলীক প্ৰতিফলিত কৰে। জন্ম, বিবাহ, মৃত্যুৰ দৰে জীৱনৰ বিভিন্ন পৰ্যায়ৰ লগত জড়িত ৰীতি-নীতি, কৃষি বা খেতি-বাতিৰ লগত জড়িত বিশ্বাস আৰু উৎসৱ-অনুষ্ঠান, যেনে বিহু, বিভিন্ন পূজা-পাৰ্ৱণ আদি ইয়াৰ অন্তৰ্গত। ইয়াৰ উপৰিও অৱসৰ বিনোদনৰ বাবে অনুষ্ঠিত খেল-ধেমালি, বিভিন্ন ৰোগৰ বাবে ব্যৱহৃত লোকঔষধ আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত প্ৰচলিত ধৰ্মীয় বিশ্বাস বা লোকধৰ্মও সামাজিক আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ অংশ। এইবোৰ লোকবিশ্বাসৰ সৈতে গভীৰভাৱে জড়িত আৰু ই এখন সমাজৰ সাংস্কৃতিক পৰিচয় বহন কৰে।
(খ) লোক পৰিৱেশ্য কলা: লোক পৰিৱেশ্য কলা হ’ল লোকজীৱনৰ সেই দিশ য’ত লোকসংস্কৃতিৰ উপাদানসমূহক ৰাইজৰ আগত পৰিৱেশন কৰা হয়। পৰম্পৰাগত সংগীত, নৃত্য-নাচ আৰু নাটক আদিয়েই ইয়াৰ মূল উপাদান। কোনো এটা সাধুকথা কোৱা বা লোকগীতি গোৱাটোও একপ্ৰকাৰৰ পৰিৱেশন। যেতিয়া এজন বা তাতোধিক লোকে লোক বাদ্য-যন্ত্ৰ, সাজ-পোছাক আৰু দৃশ্য-সজ্জাৰ সৈতে কোনো গীত, নৃত্য বা নাটক ৰূপায়ণ কৰে, সেয়া এক পৰিৱেশ্য কলা হৈ পৰে। লোকনাটকত সংলাপতকৈ গীত আৰু নৃত্যৰ গুৰুত্ব বেছি থাকে। ওজাপালি, পুতলা নাচ, ভাওনা আদি অসমৰ উল্লেখযোগ্য লোক পৰিৱেশ্য কলা।
(গ) ভৌতিক বা বস্তুসংস্কৃতি: ভৌতিক বা বস্তুসংস্কৃতি হ’ল লোকসংস্কৃতিৰ দৃশ্যমান বা চকুৰে দেখিব পৰা দিশটো। ই লোকজীৱনৰ সেইবোৰ উপাদানক সামৰি লয় যিবোৰ মানুহে নিজৰ জীৱন ধাৰণৰ বাবে নিৰ্মাণ আৰু ব্যৱহাৰ কৰে। মানুহৰ দৈনন্দিন জীৱনৰ প্ৰয়োজনীয় সামগ্ৰী নিৰ্মাণ, যেনে— ঘৰ-দুৱাৰ, খেতিৰ সা-সঁজুলি, তাঁত-শাল, মাছ ধৰা সঁজুলি (জাকৈ, খালৈ) আদিৰ লগতে খোৱা-লোৱাৰ বাবে ব্যৱহৃত সামগ্ৰীৰ ৰন্ধা-বঢ়া আৰু প্ৰস্তুতিও ইয়াৰ অন্তৰ্ভুক্ত। ভৌতিক সংস্কৃতিৰ উপ-বিভাগসমূহ হ’ল— লোককলা (চিত্ৰ, ভাস্কৰ্য), লোকশিল্প (বাঁহ-বেতৰ কাম, মৃৎশিল্প, বস্ত্ৰশিল্প), লোকস্থাপত্য (ঘৰ-দুৱাৰ নিৰ্মাণ শৈলী), লোক আভৰণ (সাজ-পোছাক, আ-অলংকাৰ) আৰু লোক ৰন্ধন প্ৰণালী।
৬। লোকনাট কিহৰ সমষ্টি বুলি লিখকে কৈছে? এই শ্ৰেণীৰ নাটত সংলাপৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়নে? তোমাৰ নিজৰ কথাৰে লিখা।
উত্তৰঃ লেখকৰ মতে, লোকনাট হ’ল গীত আৰু নৃত্যৰ সমষ্টি।
এই শ্ৰেণীৰ নাটত সংলাপৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব দিয়া নহয়। লোকনাটকত কাহিনীটো আগবঢ়াই নিবলৈ সংলাপতকৈ গীত, নৃত্য আৰু অভিনয়ৰ ওপৰত বেছি গুৰুত্ব দিয়া হয়। ইয়াত চৰিত্ৰৰ আৱেগ-অনুভূতি, কাহিনীৰ বিকাশ আদি গীতৰ সুৰ আৰু নৃত্যৰ ভংগীমাৰে প্ৰকাশ কৰা হয়। বাদ্য-যন্ত্ৰৰ ব্যৱহাৰো লোকনাটকৰ এক অপৰিহাৰ্য অংগ। উদাহৰণস্বৰূপে, অসমৰ ভাওনাত গায়ন-বায়নৰ পৰিৱেশন আৰু সূত্ৰধাৰৰ নৃত্য-গীতেই নাটকৰ মূল আধাৰ। সেয়ে, ক’ব পাৰি যে লোকনাটকত সংলাপৰ ভূমিকা তুলনামূলকভাৱে কম।
৭। লোকসাহিত্যক কেইটা আৰু কি কি উপভাগত ভগাব পাৰি? ভাগবোৰৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ লোকসাহিত্য বা বাচিক কলাক প্ৰধানকৈ পাঁচটা উপভাগত ভগাব পাৰি। সেইকেইটা হ’ল:
(ক) লোক বা মৌখিক কবিতা বা বাচিক কবিতা বা লোকগীত
(খ) গদ্যধৰ্মী লোককথা
(গ) প্ৰবচন, বচন, লোকোক্তি, যোজনা, পটন্তৰ
(ঘ) সাঁথৰ
(ঙ) লোকভাষা
৮। ভৌতিক বা বস্তু-সংস্কৃতিৰ অধ্যয়নৰ সামগ্ৰী কি? ইয়াৰ উপ-বিভাগ কি কি?
উত্তৰঃ ভৌতিক বা বস্তু-সংস্কৃতিৰ অধ্যয়নৰ সামগ্ৰী হ’ল জীৱন ধাৰণৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় নিৰ্মিত সামগ্ৰী আৰু খোৱা-লোৱাৰ বস্তু-সামগ্ৰীৰ ৰন্ধা-বঢ়া তথা প্ৰস্তুতি।
ইয়াৰ উপ-বিভাগকেইটা হৈছে – লোককলা, লোকশিল্প, লোক-স্থপতিকলা, লোকআভৰণ আৰু লোকৰন্ধন প্ৰণালী।
৯। ‘অ’ মাই যশোৱা হে, মাইহে যশোৱা…’ গীতটি কোনে লিখিত ৰূপ দিয়ে?
উত্তৰঃ ‘অ’ মাই যশোৱা হে, মাইহে যশোৱা…’ গীতটিক ড° ভূপেন হাজৰিকাদেৱে লিখিত ৰূপ দিছিল আৰু পিছত নিজেই গাইছিল।
১০। তাৎপর্য ব্যাখ্যা কৰা :
(ক) লোকসংস্কৃতি পুৰণি হৈও নতুন, নতুন হৈও পুৰণি।
উত্তৰঃ লোকসংস্কৃতিৰ উপাদানসমূহ, যেনে— গীত-মাত, সাধুকথা, আচাৰ-ব্যৱহাৰ আদি প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্ম ধৰি মুখে মুখে চলি আহে, যাৰ বাবে ই পুৰণি। কিন্তু সময়ৰ পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে এই উপাদানসমূহে কিছু পৰিমাণে নতুন ৰূপ লাভ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, পুৰণি লোকগীতবোৰক আধুনিক বাদ্যযন্ত্ৰৰ সৈতে নতুনকৈ পৰিৱেশন কৰা হয়, বা পুৰণি সাধুকথাবোৰক লিখিত ৰূপ দি সংৰক্ষণ কৰা হয়। শিক্ষিত লোকে এইবোৰক যুগসাপেক্ষ কৰি তোলে। এনেদৰে লোকসংস্কৃতিয়ে নিজৰ মূল স্বৰূপটো নেহেৰুৱাকৈয়ে নতুন ৰূপত প্ৰকাশ পায়। সেয়েহে লোকসংস্কৃতিক “পুৰণি হৈও নতুন, নতুন হৈও পুৰণি” বুলি কোৱা হয়।
(খ) সমাজৰ পৰিবৰ্তনৰ লগে লগে লোকসংস্কৃতিৰো পৰিবৰ্তন ঘটে।
উত্তৰঃ লোকসংস্কৃতি সমাজৰ পৰাই সৃষ্টি হয় আৰু ই সমাজৰ জীৱনশৈলীৰ প্ৰতিফলন। সেয়েহে, যেতিয়া সমাজৰ গাঁথনি, মানুহৰ জীৱন-ধাৰণৰ প্ৰণালী, শিক্ষা, চিন্তা-চৰ্চা আদিৰ পৰিৱৰ্তন হয়, তেতিয়া তাৰ প্ৰভাৱ লোকসংস্কৃতিৰ ওপৰতো পৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, আধুনিক প্ৰযুক্তিৰ আগমনৰ ফলত মানুহৰ অৱসৰ বিনোদনৰ ধৰণ সলনি হৈছে, যাৰ বাবে কিছুমান পৰম্পৰাগত খেল-ধেমালি বা কলা-কৌশল লুপ্ত হ’বলৈ ধৰিছে। একেদৰে, নতুন প্ৰজন্মই পুৰণি লোকগীতবোৰক নতুন ধৰণেৰে পৰিৱেশন কৰিছে। মানুহৰ সাজ-পোছাক, খাদ্যাভ্যাস আদিতো পৰিৱৰ্তন আহিছে। এইদৰেই সমাজৰ পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে লোকসংস্কৃতিৰো ৰূপান্তৰ ঘটি থাকে।
ভাষা-বিষয়ক
১১। তলৰ শব্দকেইটাত মূৰ্দ্ধন্য ‘ণ’ আৰু ‘ষ’ হোৱাৰ কাৰণ দৰ্শোৱা :
উত্তৰঃ
- কৃষি: ‘ঋ’ কাৰৰ পিছত ‘ষ’ হয়।
- অনুষ্ঠান: ‘অনু’ উপসৰ্গৰ পিছত ‘স্থা’ ধাতুৰ ‘স’ ‘ষ’ হয়।
- ধাৰণ: ‘ৰ’ ধ্বনিৰ পিছত একেটা পদতে থাকিলে ‘ন’ ‘ণ’ হয়।
- আহৰণ: ‘ৰ’ ধ্বনিৰ পিছত থকা বাবে ‘ন’ ‘ণ’ হৈছে।
১২। বিপৰীত অৰ্থ বুজোৱা শব্দ লিখা :
উত্তৰঃ
- বিশ্বাস: অবিশ্বাস
- মৌখিক: লিখিত
- সংযোগ: বিয়োগ
- প্ৰয়োজনীয়: অপ্ৰয়োজনীয়
- জন্ম: মৃত্যু
- উচিত: অনুচিত
১৩। সমাৰ্থক শব্দ লিখা :
উত্তৰঃ
- গঞা: গাঁৱলীয়া, জন
- পিতা: দেউতা, পিতৃ, বাপ
- বেমাৰ: ৰোগ, নৰিয়া, অসুখ
- চহৰ: নগৰ
- লোক: জন, মানুহ, জনসাধাৰণ