সাৰাংশ: ‘বিষাদ যোগ’ পাঠটি শ্ৰীভট্টদেৱৰ ‘কথাগীতা’ৰ পৰা লোৱা হৈছে। এই অধ্যায়ত কৌৰৱ আৰু পাণ্ডৱৰ মাজত কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধৰ আৰম্ভণিৰ দৃশ্য বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ধৃতৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰশ্নৰ উত্তৰত সঞ্জয়ে যুদ্ধক্ষেত্ৰৰ বিৱৰণ দিছে। কৌৰৱ আৰু পাণ্ডৱ উভয়ৰে সেনাই যুদ্ধৰ বাবে সাজু হোৱাৰ পিছত, অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক তেওঁৰ ৰথখন দুই সেনাৰ মাজলৈ লৈ যাবলৈ অনুৰোধ কৰে, যাতে তেওঁ কাৰ লগত যুদ্ধ কৰিব লাগিব সেয়া চাব পাৰে।
কিন্তু যুদ্ধক্ষেত্ৰত নিজৰেই পিতৃব্য, পিতামহ, আচাৰ্য, আৰু আন আত্মীয়-স্বজনক শত্ৰুপক্ষত দেখি অৰ্জুন গভীৰ শোক আৰু কৰুণাত ম্ৰিয়মান হৈ পৰে। তেওঁ ৰাজ্য আৰু সুখৰ লোভত নিজৰ স্বজনক হত্যা কৰাটো এক মহাপাপ বুলি ভাবে। তেওঁ শ্ৰীকৃষ্ণৰ ওচৰত যুদ্ধৰ ভয়ংকৰ পৰিণতি, বিশেষকৈ কুলক্ষয়ৰ ফলত হ’ব পৰা কুলধৰ্ম নাশ, অধৰ্মৰ বৃদ্ধি, বৰ্ণসঙ্কৰ আদিৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰে। এইদৰে গভীৰ বিষাদত ডুব গৈ অৰ্জুনে নিজৰ গাণ্ডীৱ ধনু ত্যাগ কৰি ৰথৰ ওপৰতে বহি পৰে আৰু যুদ্ধ নকৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়।
English: The chapter “Bixad Yog” is an excerpt from Sri Bhattadeva’s ‘Kathageeta’. It describes the scene at the beginning of the Kurukshetra war between the Kauravas and the Pandavas. In response to Dhritarashtra’s question, Sanjaya narrates the events on the battlefield. After both armies are ready for battle, Arjuna requests Sri Krishna to place his chariot between the two forces so he can see whom he must fight.
However, upon seeing his own uncles, grandfathers, teachers, and other relatives in the opposing army, Arjuna is overwhelmed by profound grief and compassion. He considers it a great sin to kill his own kinsmen for the greed of a kingdom and its pleasures. He explains to Sri Krishna the devastating consequences of war, especially the destruction of the dynasty (kulakshaya), which leads to the loss of family traditions, the rise of unrighteousness, and the intermingling of castes. Deeply saddened, Arjuna casts aside his Gandiva bow, sits down on the chariot, and decides not to fight.
ভাব-বিষয়ক
১। চমু উত্তৰ দিয়াঃ
(ক) মহাৰথী কাক বোলে?
উত্তৰঃ যিজন বীৰে অকলে দহ হাজাৰ ধনুৰ্ধৰৰ লগত যুদ্ধ কৰিব পাৰে, তেওঁক মহাৰথী বোলে।
(খ) কৌৰৱৰ বিশিষ্ট সেনাপতিসকলৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ কৌৰৱৰ বিশিষ্ট সেনাপতিসকল হ’ল— গুৰু দ্ৰোণ, পিতামহ ভীষ্ম, কৰ্ণ, কৃপাচাৰ্য, অশ্বত্থামা, বিকৰ্ণ আৰু সোমদত্তৰ পুত্ৰ ভূৰিশ্ৰবা।
(ঘ) সেনাপতি ভীষ্মৰ যুদ্ধোৎসৱ দেখি কি কি ৰণবাদ্যৰ মহাশব্দ হৈছিল?
উত্তৰঃ সেনাপতি ভীষ্মৰ যুদ্ধোৎসৱ দেখি কৌৰৱৰ শিবিৰত শঙ্খ, ভেৰী, আনক, গোমুখ আদি নানা বাদ্যৰ মহাশব্দ হৈছিল।
(ঙ) আততায়ী কাক বোলে?
উত্তৰঃ পাঠটোৰ মতে, যিসকলে বিষ দিবলৈ চেষ্টা কৰে, জুই লগাই দিয়ে, ধন-সম্পত্তি হৰণ কৰে, ৰাজ্য কাঢ়ি লয়, স্ত্ৰীক অপমান কৰে আৰু অস্ত্ৰ লৈ যুদ্ধ কৰিবলৈ আহে— এই ছয় প্ৰকাৰৰ দোষত লিপ্ত লোকক আততায়ী বোলে।
(চ) কুলক্ষয় দোষ কি?
উত্তৰঃ কুলক্ষয় দোষ মানে হ’ল বংশৰ নাশ। ইয়াৰ ফলত কুলৰ পৰম্পৰাগত ধৰ্ম নষ্ট হয়, যাৰ ফলত অধৰ্মই গোটেই কুলক গ্ৰাস কৰে। অধৰ্ম বাঢ়িলে কুলৰ স্ত্ৰীসকল দুষ্টা হয় আৰু বৰ্ণসঙ্কৰৰ সৃষ্টি হয়। বৰ্ণসঙ্কৰৰ ফলত কুল নৰকলৈ যায় আৰু পিতৃপুৰুষসকলে পিণ্ড আৰু জল নাপাই অধোগতি প্ৰাপ্ত হয়।
২। তোমাৰ পাঠটিত উল্লেখ কৰা অনুসৰি পাণ্ডৱসকলৰ যুদ্ধোৎসৱৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ কৌৰৱৰ ৰণবাদ্যৰ প্ৰত্যুত্তৰত পাণ্ডৱসকলেও নিজৰ যুদ্ধোৎসৱ আৰম্ভ কৰিছিল। শ্ৰীকৃষ্ণই পাঞ্চজন্য নামৰ শঙ্খ, অৰ্জুনে দেৱদত্ত, ভীমে পৌণ্ড্ৰক, যুধিষ্ঠিৰে অনন্তবিজয়, নহুলে সুঘোষ আৰু সহদেৱে মণিপুষ্পক নামৰ শঙ্খ বজাইছিল। ইয়াৰ উপৰিও কাশীৰাজ, সাত্যকি, ধৃষ্টদ্যুম্ন, বিৰাট, দ্ৰুপদ, দ্ৰৌপদীৰ পাঁচ পুত্ৰ আৰু অভিমন্যুৱে নিজৰ নিজৰ শঙ্খ বজাইছিল। সেই শঙ্খৰ মহাশব্দই আকাশ-পৃথিৱী নিনাদিত কৰি কৌৰৱসকলৰ হৃদয়ত ভয়ৰ সঞ্চাৰ কৰিছিল।
৩। অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক উভয় সেনাৰ মাজত ৰথ ৰাখিবলৈ কিয় কৈছিল?
উত্তৰঃ দুৰ্বুদ্ধি দুৰ্যোধনক সন্তুষ্ট কৰিবলৈ কোন কোন বীৰ যুদ্ধক্ষেত্ৰত উপস্থিত হৈছে, সেইসকলক চাবলৈ অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক উভয় সেনাৰ মাজত ৰথ ৰাখিবলৈ কৈছিল। কাৰ লগত তেওঁ যুদ্ধ কৰিব লাগিব, সেইটো তেওঁ ভালদৰে নিৰীক্ষণ কৰিব বিচাৰিছিল।
৪। অৰ্জুনে যুদ্ধক্ষেত্রলৈ গৈ কাক কাক দেখা পালে আৰু তেওঁলোকক দেখা পাই শ্ৰীকৃষ্ণক কি ক’লে তোমাৰ নিজৰ কথাৰে লিখা।
উত্তৰঃ যুদ্ধক্ষেত্ৰত দুই সেনাৰ মাজত উপস্থিত হৈ অৰ্জুনে শত্ৰুপক্ষত নিজৰ পিতৃব্য, পিতামহ, আচাৰ্য, মাতুল, ভ্ৰাতৃ, পুত্ৰ, পৌত্ৰ, সখি, শহুৰ আৰু শুভাকাংক্ষীসকলক দেখা পালে।
তেওঁলোকক দেখি অৰ্জুনৰ মনত গভীৰ শোক আৰু কৰুণাৰ ভাব জাগিল। তেওঁ শ্ৰীকৃষ্ণক ক’লে যে নিজৰ আত্মীয়সকলক দেখি তেওঁৰ শৰীৰ কঁপি উঠিছে, মুখ শুকাই গৈছে আৰু হাতৰ পৰা গাণ্ডীৱ ধনু খহি পৰিছে। তেওঁ ক’লে যে ৰাজ্যৰ সুখৰ বাবে নিজৰ স্বজনক হত্যা কৰি তেওঁ কোনো মঙ্গল দেখা নাই আৰু এই যুদ্ধ কৰিবলৈ তেওঁ অপাৰগ।
৫। কুলক্ষয় দোষক কিয় মহাপাপ বোলা হৈছে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ কুলক্ষয় দোষক মহাপাপ বোলা হৈছে কাৰণ ই কেৱল এটা বংশকে নহয়, বৰং সমগ্ৰ সমাজৰ নৈতিক আৰু ধাৰ্মিক গাঁথনি ধ্বংস কৰে। কুলক্ষয়ৰ ফলত বংশৰ পৰম্পৰাগত ধৰ্ম নষ্ট হয়, যাৰ ফলত অধৰ্ম বাঢ়ি যায়। ইয়াৰ প্ৰভাৱত কুলৰ স্ত্ৰীসকলৰ চৰিত্ৰ নষ্ট হয় আৰু বৰ্ণসঙ্কৰৰ জন্ম হয়। বৰ্ণসঙ্কৰে পিতৃ-পুৰুষসকলক পিণ্ডদানৰ পৰা বঞ্চিত কৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোকৰ নৰকগামী হয়। এইদৰে, যি কাৰ্যই জাতিধৰ্ম আৰু কুলধৰ্ম উভয়কে নষ্ট কৰি সমাজখনক পতনৰ দিশে লৈ যায়, সেয়াই মহাপাপ।
৬। “জানা ৰাজা যুদ্ধৰ সন্মুখত অৰ্জুনে এহি বাক্য বুলি ধনুশৰ এৰি কম্পিত হৈলা…….।” এইদৰে কোনে কাক কৈছে? অৰ্জুনে কি বাক্য কৈ ৰথৰ ওপৰত বহি পৰিল তোমাৰ কথাৰে লিখা।
উত্তৰঃ এইদৰে সঞ্জয়ে ধৃতৰাষ্ট্ৰক কৈছে।
অৰ্জুনে কৈছিল যে ৰাজ্য আৰু সুখৰ লোভত নিজৰ আত্মীয়-স্বজনক বধ কৰিবলৈ তেওঁ প্ৰস্তুত নহয়, যিটো এক মহাপাপ। তেওঁ কৈছিল যে যদি অস্ত্ৰহীন আৰু শোকাতুৰ অৱস্থাত কৌৰৱসকলে তেওঁক বধ কৰে, তেন্তে সেয়াই তেওঁৰ বাবে অধিক মঙ্গলজনক হ’ব, কাৰণ তেতিয়া তেওঁ পাপৰ পৰা মুক্ত হৈ থাকিব। এইবুলি কৈয়েই অৰ্জুনে ধনু-কাঁড় ত্যাগ কৰি শোকত ভাগি ৰথৰ ওপৰতে বহি পৰিল।
ভাষা-বিষয়ক
১। তলত দিয়া শব্দবোৰৰ একোটিকৈ সমাৰ্থক শব্দ লিখা:
- নিপুণ: পাৰ্গত, বিশাৰদ
- সমীপ: ওচৰ, নিকট
- বিস্তৰ: বহুত, অনেক
- সহস্ৰ: হাজাৰ
- সদৃশ: নিচিনা, দৰে
- বাদ্য: বাজনা
- কৰ-চৰণ: হাত-ভৰি
- চৰ্ম: ছাল
- শ্ৰুতি: বেদ, শুনা কথা
- বিমঙ্গল: অমঙ্গল, অশুভ
- বান্ধৱ: বন্ধু, আত্মীয়
২। তলত দিয়া শব্দকেইটাৰ আধুনিক ৰূপ লিখা:
- হুয়া: হৈ
- কহা: কোৱা
- চক্ষু: চকু
- কৰিলা: কৰিলে
- চাঞো: চাওঁ
- মঞি: মই
- বুলিলা: ক’লে
- খাস: খহি পৰে
- ফুঙ্কিলা: বজালে
- বাইলা: বজালে
- ৰহিবে: থাকিব
- ৰহো: থাকোঁ
৩। ভট্টদেৱৰ গদ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভট্টদেৱক অসমীয়া গদ্যৰ জনক বুলি কোৱা হয়। তেওঁৰ গদ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল:
(ক) ভট্টদেৱৰ গদ্য তত্ত্বগধুৰ আৰু গুৰুগম্ভীৰ। তেওঁ গীতা আৰু ভাগৱতৰ দৰে গভীৰ দাৰ্শনিক গ্ৰন্থক সাধাৰণ মানুহে বুজিব পৰাকৈ গদ্যত অনুবাদ কৰিছিল।
(খ) তেওঁৰ গদ্য বুৰঞ্জীৰ গদ্যৰ দৰে কথিত ভাষা নহয়, বৰং ই সমসাময়িক পদ্যৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত আছিল।
(গ) তেওঁৰ বাক্যবোৰ চুটি চুটি আৰু ছন্দময়, যাৰ ফলত ই এক প্ৰকাৰৰ কাব্যিক সৌন্দৰ্য বহন কৰে।
(ঘ) তেওঁৰ ভাষাত তৎসম শব্দৰ প্ৰয়োগ দেখা যায়, কিন্তু ই অৰ্থ বুজাত বাধাৰ সৃষ্টি নকৰে।